Dla rodziców

Artykuły do przedruku

Zostań redaktorem

Jeśli piszesz wartościowe artykuły, chcesz wypromować samego siebie...

kliknij tutaj!

Zarejestruj się z tego linku i otrzymaj 50% zniżki na 6 miesięcy do biblioteki z ok. milionem ebooków online Perlego

- Naukowa anglojęzyczna biblioteka z poradnikami edukacyjnymi np. jak profesjonalnie napisać sztuki teatralne, opowiadanie, jak prowadzić teatr, poradniki artystyczne, aktorskie, psychologiczne, filozoficzne, medyczne, informatyczne, edukacyjne, naukowe. Miesięczny dostęp do wszystkich ebooków tańszy niż cena niejednego ebooka.

Wychowanie dzieci

Rola naśladnictwa, modelowania i identyfikacji w procesie socjalizacji dziecka w rodzinie

Rodzina jest środowiskiem, które oddziałuje na jednostkę od najwcześniejszych lat życia, w niej zdobywa człowiek pierwsze doświadczenia społeczne, poznawcze i emocjonalne. Dziecko wchodząc w interakcje z rodzicami, kształtuje swoją osobowość, a także rozwija funkcje psychiczne. Obserwując zachowania matki i ojca przyswaja sobie pewne normy, wzorce i wartości, które są przyjęte i uznawane w społeczeństwie, w którym żyje. Rodzina jest więc podstawową i najważniejszą grupą społeczną, w której dokonuje się proces socjalizacji czyli uspołecznienia dziecka.

W Słowniku pedagogicznym W. Okoń podaje termin „socjalizacja” określa dwojako.
Po pierwsze jest to „ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny , szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa”.
Po drugie jest to „ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa”.

              Proces rozwoju społecznego dziecka w rodzinie może być zarówno pozytywny jak i negatywny- zależy to od treści norm moralnych, wzorów osobowych w rodzinie i preferowanego systemu wartości.
Rozwój społeczny dziecka w rodzinie jest wynikiem dwustronnych relacji interpersonalnych zachodzących między rodzicami a dziećmi tzn., iż nie tylko rodzice wpływają na zachowanie się dziecka ale i na odwrót, rodzice pod wpływem zachowania się dziecka korygują swoje postępowanie wobec niego, swój stosunek emocjonalny i poznawcze spostrzeganie dziecka.


               Na proces socjalizacji w rodzinie składają się takie mechanizmy, jak: naśladownictwo, modelowanie oraz identyfikacja. Znaczenie tych mechanizmów zmienia się w miarę dojrzewania psychofizycznego jednostki, w tym w sposób szczególny w następstwie dojrzewania intelektualnego i emocjonalnego.
               Rozpatrując genezę rozwoju społecznego człowieka należy podkreślić, iż wpływ rodziny na zachowanie psychofizyczne dziecka rozpoczyna się od momentu jego poczęcia, a w sposób szczególny od momentu jego przyjścia na świat. Wpływ ten jest więc najwcześniejszy kiedy dziecko nie jest jeszcze poddawane oddziaływaniom żadnych innych grup społecznych. Oprócz tego wpływ rodziny jest ciągły, systematyczny i jednocześnie przebiega w naturalnych sytuacjach.

Naśladownictwo

              W. Okoń pod pojęciem naśladownictwo rozumie „skłonność do działania niesamodzielnego, którego wzorem jest cudze postępowanie lub cudzy pogląd, dzięki czemu naśladownictwo jest jedną z ważnych dróg uczenia się nowych czynności, przyswajania wiadomości, przekonań, praw. Naśladownictwo spełnia doniosłą rolę wówczas, gdy jednostka nie jest jeszcze na tyle dojrzała, aby sama mogła kierować swoim postępowaniem. Ponieważ wartość pedagogiczna naśladownictwa zależy od samego wzoru, w dobrze zorganizowanym procesie wychowawczym otacza się wychowanków wzorami reprezentującymi te cechy, które chce się im zaszczepić. Mogą to być zarówno poglądy i sposoby postępowania rodziców, jak i poglądy i umiejętności nauczycieli czy wzory czerpane z historii i ze współczesności oraz przekazywane przez szkołę i środki masowej komunikacji. Ponieważ naśladowanie gotowych wzorów nie może trwać zbyt długo, stopniowo przezwycięża się je przez zachęcanie wychowanków do stwarzania własnych wzorów, do samodzielnego działania”.
               Naśladownictwo odgrywa znaczącą rolę w rozwoju dziecka. Według Piageta, podstawowym czynnikiem tworzenia się funkcji symbolicznej u człowieka, przejawiającej się w posługiwaniu się znakami i symbolami, np. mowa, zabawa tematyczna, wyobrażenia jest rozwój naśladownictwa, które z naśladownictwa bezpośredniego w drugim roku życia przekształca się w naśladownictwo odróżnicowane.
              Naśladownictwo jest sposobem społecznego uczenia się ról, np. męża, żony, ojca, matki itd. Rodzice dostarczają swoim dzieciom wzorów do naśladowania, np. poprzez swoje zainteresowania, upodobania, sposób bycia , mówienia, wyrażania opinii, ocen, które początkowo są powtarzane i utrwalane w zabawie, później w pewnym stopniu wykorzystywane we własnym życiu.

Modelowanie

             Kolejnym mechanizmem społecznego uczenia się jest modelowanie, które w odróżnieniu od naśladownictwa, „wykracza poza zewnętrzne upodobanie się, ponieważ powoduje przejęcie zachowań stanowiących symboliczne równoważniki zachowania modela”. Oznacza to, iż osoba nie powtarza wiernie zachowania modela lecz niektóre jego cechy lub czynności modelowane mają ten sam nastrój, charakter czy zmierzają do jednakowego celu co czynności modela.
             W procesie modelowania wyróżniamy dwie fazy: przyswojenie i wykonanie. „Przyswojenie polega na zrozumieniu sensu danego zachowania i utrwaleniu go w pamięci, wykonanie zaś wymaga ponadto sprawności i umiejętności bądź zaistnienia odpowiednich warunków czy okazji, bądź też wystarczająco silnej motywacji dla wprowadzenia w czyn tego, co zostało zaobserwowane i przyswojone”.

           Na skuteczność modelowania wpływają następujące czynniki:
• właściwości podmiotu;
• cechy czynności- bodźce;
• właściwości modela.
Do pierwszej grupy należy indywidualna podatność na modelowanie, uwarunkowana doświadczeniem podmiotu, poziomem jego sprawności i umiejętności, stopniem rozwoju umysłowego, motywacją.
Jednak to, czy i w jakim stopniu podmiot będzie skłonny do podejmowania zachowań modela, zależy od kolejnych czynników.
Druga grupa to głównie organizacja czynności, a przy zamierzonym modelu edukacyjnym- także zastosowanie optymalnej strategii wychowawczej. Polega ona na stopniowym zgodnym z poziomem rozwoju jednostki, komplikowaniu czynności i zachowań, jakie podmiot ma zauważyć, spostrzec i naśladować.

Do właściwości modela, które stanowią trzecią grupą czynników niezbędnych w procesie modelowania należą:
- kompetencja, wysoka pozycja społeczna, prestiż, autorytet;
- czynny udział w procesie wychowania;
- reprezentatywność czynności modela dla zachowania grupy, do której podmiot chce należeć;
- pozytywne następstwa zachowania się modela.

              W miarę dorastania dziecka, jego rozwój w dużym stopniu opiera się na tym typie uczenia się. Dla dzieci modelami do naśladowania stają się głównie osoby znaczące, atrakcyjne, mające cechy przez nie pożądane, do których jest emocjonalnie przywiązane, dysponujące możliwością nagradzania. W początkowym okresie życia najważniejszym modelem dla dzieci są rodzice, z którymi są uczuciowo związane, i którzy zaspokajają ich psychospołeczne potrzeby, dają poczucie bezpieczeństwa, dzieci czują ich siłę, władzę oraz ich podziwiają. W późniejszym etapie życia dzieci, wzorami osobowymi stają się rówieśnicy, postacie z filmów, książek itp.

                                                              Identyfikacja

             Szczególną rolę w procesie formowania się osobowości i uczenia się ról społecznych odgrywa identyfikacja.
Według M. Ziemskiej identyfikacja jest to „przejmowanie przez dziecko pewnych zachowań czy postaw osób, z którymi jest silnie uczuciowo związane, a więc przede wszystkim rodziców”.

            Rodzice odgrywają najważniejszą rolę w życiu dziecka i to z nimi identyfikuje się najsilniej.
Oczywiście w miarę rozwoju dziecka, powiększa się także krąg jego doświadczeń społecznych i zaczyna utożsamiać się także z innymi osobami, zarówno rzeczywistymi, występującymi w jego otoczeniu, jak i fikcyjnymi, np. bohaterami książek, bajek, filmów itp. W miarę upływu czasu cechy różnych modeli łączą się i tworzą jeden wzór postępowania.

          Identyfikacja polega między innymi na przyswojeniu roli związanej z płcią. We wczesnym dzieciństwie zarówno chłopcy jak i dziewczęta utożsamiają się z matką, dlatego że matka jest dla dziecka najważniejsza. Poprzez to, że zaspokaja potrzeby, uczy kontaktów z otoczeniem, staje się modelem. Jednak po pewnym czasie w sytuacji chłopców to się zmienia i zaczyna się on identyfikować z ojcem, w sytuacji dziewczynek zjawisko identyfikacji z matką jest trwałe.
W przypadku gdy ten proces zostaje zaburzony i dziecko identyfikuje się z płcią odmienną może dojść do dewiacji seksualnych, np. homoseksualizmu.

            Na przebieg i wynik procesu identyfikacji dziecka z rodzicami wpływa wiele czynników, m. in. harmonijne współżycie rodziców oraz związek uczuciowy pomiędzy dzieckiem i rodzicami.
            „Ch. Boverman i S. Bahr wykazali, że najsilniejsza identyfikacja dziecka z rodzicami występuje w sytuacji gdy żadne z rodziców nie ma dominującej roli, lecz oboje w równym stopniu uczestniczą w prowadzeniu domu, wspólnie podejmując wszystkie związane z rodziną i gospodarstwem domowym decyzje. Wolno spodziewać się, że takie małżeństwa są znacznie częściej, niż małżeństwa, w których jedno z małżonków ma dominującą rolę, małżeństwami szczęśliwymi. Partnerstwo bowiem współżycie rodziców, owocujące ciepłą, serdeczną atmosferą rodzinną przyczynia się do intensyfikacji procesu utożsamiania się dziecka z modelem, czy też jak w ostatnim wypadku modelami, którymi są ojciec i matka. Czynnikiem wpływającym na przebieg i wynik procesu identyfikacji jest związek uczuciowy rodziców z dzieckiem. U. Bronfenbrenner stwierdza, że im bardziej dana osoba zaspokaja potrzeby dziecka, tym większe ma szanse zostania modelem. Jest to jednak słuszne tylko do pewnego stopnia.

             Zdarza się, że składnik uczuciowy w stosunkach „rodzice- dziecko” występuje w nadmiarze, co nie stwarza dobrych warunków do przebiegu procesu identyfikacji z rodzicami. Bywa też iż, przeciwnie- odnoszenie się rodziców do dziecka jest tylko w nikłym stopniu nasycone uczuciowością, i w tej sytuacji rodzice mają niewielką szansę zostania modelami.

              Proces identyfikacji z rodzicami jest jednym z podstawowych mechanizmów rozwoju osobowości dziecka. Najsilniej oddziałuje on w dzieciństwie, lecz ślad tych oddziaływań widoczny jest także w funkcjonowaniu jednostki w dorosłym życiu.

Bibliografia:
1. F. Adamski: Socjologia małżeństwa i rodziny (w): Rola modelowania w procesie socjalizacji dziecka w rodzinie. T. Rostowska. Problemy rodziny 1995 nr 3.
2. W. Okoń: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1992.
3. Z. Skorny: Proces socjalizacji dzieci i młodzieży (w): Rola modelowania w procesie socjalizacji dziecka w rodzinie. T. Rostowska. Problemy rodziny 1995 nr 3.
4. J. Maciuszek: Naśladownictwo i komformizm (w): Encyklopedia psychologii. W. Szewczuk. Warszawa 1998.
5. T. Rostowska: Poziom jakości małżeńskiej rodziców a kształtowanie się osobowości ich dzieci (w): Wybrane zagadnienia z psychologi osobowości i psychologii szkolnej. Łódź 1991.
6. U. Bronfenbrenner: Czynniki społeczne w rozwoju osobowości (w): Psychologia wychowawcza 1970.
7. M. Przetacznik- Gierowska, Z. Włodarski: Psychologia wychowcza. Warszawa 1998.
8. M. Ziemska (red): Rodzina i dziecko. Warszawa 1986.
Zobacz podobne arytkuły: